Trong hành trình nghiên cứu về lịch sử của thiết bị gian lận Game Wizard cực hiếm, tôi đã vô tình khám phá trang web chuyên sâu về gỡ lỗi và giả lập problemkaputt.de. Trang web này chứa đựng gần một nghìn trang chi tiết kỹ thuật về cách thức hoạt động của hệ máy SNES. Khi lướt qua các dữ liệu gỡ lỗi, tôi chợt nhớ về kỷ nguyên “Wild West” của các máy sao chép đĩa và văn hóa trao đổi ROM thịnh hành vào những năm 1990. Thời đó, những đĩa mềm chứa các bản sao lưu game, những trình chỉnh sửa hex để sửa đổi ROM, và các mã gian lận dựa trên RAM là một phần không thể thiếu của cộng đồng game thủ ngầm.
Đó là một thời đại mà những giới hạn của phần cứng được coi là thách thức chứ không phải rào cản. Các game thủ muốn trải nghiệm những tựa game nhập khẩu, chỉnh sửa các trò chơi yêu thích, hoặc lưu trữ băng game của mình dưới dạng kỹ thuật số đều phải dựa vào những phần cứng “chợ đen”, các thiết bị tăng cường game và những bản độ chế tại gia. Những thiết bị gian lận và máy sao chép đĩa đã làm mờ ranh giới giữa việc tiếp cận game và hành vi vi phạm bản quyền. Khi tiếp tục đọc qua trang web problemkaputt.de, tôi nhận thấy những mối liên hệ đáng ngạc nhiên giữa rất nhiều thiết bị này—chỉ một vài nhà sản xuất nước ngoài thực sự đã thống trị thị trường.
Điều đó đã thôi thúc tôi tổng hợp danh sách sáu danh mục phụ kiện game retro đầy thú vị và một số ví dụ nổi tiếng nhất của chúng. Dù được sử dụng để bảo tồn game, sửa đổi chúng, hay phá vỡ khóa vùng, những thiết bị này đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử ngành game. Và theo nhiều cách, chúng đã mở đường cho các sáng kiến homebrew, đổi mới giả lập, công tác bảo tồn game hiện đại, và kho tàng ROM khổng lồ mà chúng ta có thể tiếp cận ngày nay.
6. Sự trỗi dậy của máy sao chép đĩa dựa trên ROM
Bảo tồn, sao lưu và tinh chỉnh dữ liệu game
Đến giữa những năm 1990, các băng game bắt đầu gặp một vấn đề: chúng không hề dễ sao chép. Không giống như đĩa DVD trong kỷ nguyên PlayStation, có thể được nhân bản bằng các đầu ghi thông thường, băng game yêu cầu phần cứng chuyên biệt để trích xuất và lưu trữ dữ liệu. Đó là lúc các máy sao chép đĩa dựa trên ROM xuất hiện. Những thiết bị này, phần lớn được sản xuất tại Hồng Kông, có thể “dump” (trích xuất) ROM của băng game ra đĩa mềm, đĩa ZIP, hoặc sau này là CD, cho phép người dùng sao lưu trò chơi của mình, tải game theo yêu cầu, và đôi khi còn áp dụng các bản vá cheat.
Các thiết bị như Super Wild Card, Super UFO, và Game Doctor SF rất phổ biến với chủ sở hữu Super Nintendo, trong khi Multi Game Hunter và Super Magic Drive hoạt động trên nhiều hệ máy console khác nhau, bao gồm cả Sega Genesis. Nhiều thiết bị này hỗ trợ các thay đổi cơ bản trong game, chẳng hạn như kích hoạt tính năng gỡ lỗi hoặc bỏ qua khóa vùng. Chúng không được thiết kế cho các thay đổi trong thời gian thực, nhưng thường cho phép một số tinh chỉnh trước khi game khởi chạy.
Đối với người chơi thời bấy giờ, những thiết bị này vừa mang tính cách mạng, gây tranh cãi, lại vừa khó tìm mua ở các thị trường phương Tây. Chúng giới thiệu các tính năng như save state (lưu trạng thái game), xếp chồng băng game, và thậm chí cả vá lỗi dịch thuật, nhưng chúng cũng góp phần thúc đẩy ngành công nghiệp này hướng tới các biện pháp bảo vệ bản quyền nghiêm ngặt hơn. Tất nhiên, máy sao chép dựa trên ROM chỉ là khởi đầu—mọi thứ trở nên thú vị hơn khi các máy sao chép bắt đầu hoạt động động bộ với bộ nhớ của console.
5. Máy sao chép đĩa dựa trên RAM đưa mọi thứ lên một tầm cao mới
Chỉnh sửa game trực tiếp và công cụ nhà phát triển ẩn
Không giống như các máy sao chép dựa trên ROM chỉ sửa đổi game trước khi chúng tải, máy sao chép đĩa dựa trên RAM áp dụng một phương pháp mạnh mẽ hơn. Những thiết bị này tải game vào bộ nhớ động (dynamic memory), cho phép thay đổi tức thời, cheat trong thời gian thực, và các công cụ gỡ lỗi thường chỉ dành cho các nhà phát triển.
Doctor V64 và CD64 dành cho Nintendo 64 là những ví dụ điển hình, chúng tải ROM từ CD vào bộ nhớ hệ thống mở rộng. Không giống như các băng game truyền thống có dữ liệu ROM cố định, các máy sao chép dựa trên RAM có thể chèn các thay đổi khi game đang chạy, cho phép sử dụng mã cheat, tinh chỉnh hiệu suất và thậm chí cả các công cụ gỡ lỗi không chính thức. Một số thiết bị, như Mr. Backup Z64, thậm chí còn hỗ trợ các hình thức save state ban đầu—một cải tiến sau này trở thành tiêu chuẩn trong lĩnh vực giả lập.
Những máy sao chép này không chỉ dành cho những người đam mê game; chúng là công cụ thiết yếu cho các nhà phát triển homebrew và những hacker game thời kỳ đầu. Các thiết bị này không dễ tiếp cận tại thị trường phương Tây. Ý tưởng viết lại mã game trực tiếp khi khởi động bắt đầu trở nên phổ biến hơn một chút khi các thiết bị cheat dựa trên ROM ra đời.
4. Thiết bị cheat dựa trên ROM trở nên phổ biến
Cách phổ biến nhất để “phá đảo” một game
Trước khi các thiết bị cheat dựa trên RAM như Game Shark xuất hiện, thiết bị cheat dựa trên ROM là công cụ hàng đầu để “hack” game. Những thiết bị này hoạt động bằng cách chặn các lệnh của game khi khởi động và thay thế chúng bằng mã đã sửa đổi. Điều đó có nghĩa là bạn có thể bắt đầu một game với vô hạn mạng, vô hạn đạn, hoặc các tính năng gỡ lỗi được kích hoạt—nhưng bạn không thể thay đổi mã khi game đã chạy.
Game Genie là thiết bị nổi tiếng nhất trong số này, nhưng những thiết bị khác như X-Terminator, Game Wizard, và Gold Finger cũng hoạt động theo nguyên tắc tương tự. Không giống như các thiết bị cheat dựa trên RAM sau này, chúng hoạt động bằng cách sửa đổi dữ liệu ROM trước khi thực thi, nghĩa là phạm vi hoạt động của chúng hạn chế hơn nhưng vẫn cực kỳ mạnh mẽ. Các thiết bị như Game Wizard và X-Terminator cũng là những ví dụ ban đầu về việc bỏ qua khóa vùng của nhà sản xuất để chơi các game nhập khẩu.
Mặc dù có những hạn chế, các thiết bị cheat dựa trên ROM đã đặt nền móng cho các công cụ hack thời gian thực, sau này cho phép sửa đổi trong game.
3. Thiết bị cheat dựa trên RAM thay đổi tất cả
Hack thời gian thực và tùy chỉnh game
Vào giữa đến cuối những năm 90, các thiết bị cheat dựa trên RAM đã đưa mọi thứ lên một tầm cao mới. Những thiết bị này cho phép người chơi quét bộ nhớ đang hoạt động, tìm kiếm các giá trị game cụ thể (như máu hoặc tiền tệ), và thay đổi chúng ngay lập tức. Chúng không chỉ dùng để tinh chỉnh độ khó—chúng cho phép người chơi tạo ra những trải nghiệm mới, phá vỡ cơ chế game, và thậm chí truy cập nội dung ẩn.
Tôi đặc biệt khuyến khích bạn đọc tài liệu tại problemkaputt.de nếu muốn tìm hiểu sâu hơn.
Game Shark và Pro Action Replay là những cái tên lớn nhất trong lĩnh vực này. Các thiết bị này có thể liên tục sửa đổi RAM khi game đang chạy, nghĩa là các hiệu ứng như vô hạn máu, nhân đôi vật phẩm, hoặc dịch chuyển màn chơi có thể được bật tắt trong thời gian thực.
Nhưng đây không phải là những phụ kiện duy nhất hack game ở cấp độ phần cứng—một số thiết bị còn vượt xa khả năng bỏ khóa vùng chung và cheat.
2. Bộ chuyển đổi và adapter game mở khóa toàn bộ thư viện game mới
Bỏ khóa vùng và khả năng tương thích đa console
Khóa vùng luôn là một nỗi phiền toái đối với game thủ, nhưng các adapter dựa trên phần cứng đã cho phép người chơi dễ dàng bỏ qua chúng. Các thiết bị như Honey Bee và Universal Adapter của Datel đã giúp việc chơi các game Super Famicom của Nhật Bản trên một máy SNES tiêu chuẩn trở nên khả thi bằng cách chiếm quyền điều khiển chip khóa CIC của một game được cấp phép để tải một game khác.
Mặt khác, Super 8 và Tristar 64 là những phụ kiện không được cấp phép, được sản xuất tại Hồng Kông bởi Future Laboratory. Super 8 cho phép người dùng chạy game NES và Famicom trên SNES, trong khi Tristar 64 có hai khe cắm băng game được thiết kế để chấp nhận game NES và SNES. Các thiết bị này không chạy game trực tiếp trên phần cứng của Nintendo mà thay vào đó chạy chúng trên các bộ giả lập system-on-a-chip. Với các adapter bổ sung như RetroGen, bạn thậm chí có thể chơi game Sega Genesis trên một console Nintendo.
Những adapter này không chỉ mở khóa các game mới—chúng còn kết nối các thế hệ console với nhau.
1. Thiết bị lưu game cho phép người chơi tạo các điểm kiểm tra của riêng mình
Những save state đầu tiên trên phần cứng thực tế
Thiết bị Nakitek Game Saver Plus cho SNES, một trong những phụ kiện game retro đầu tiên hỗ trợ save state.
Nguồn: eBay
Trước khi save state trở thành tiêu chuẩn trong các trình giả lập, các thiết bị lưu game cho phép người chơi tạm dừng và tiếp tục quá trình chơi bằng cách chụp lại trạng thái hiện tại của console—tức là thu thập và khôi phục bộ nhớ của console, giúp người chơi tạo ra các điểm kiểm tra giữa game trong các tựa game không hỗ trợ tính năng này.
Nakitek Game Saver và Game Saver+ là một trong những ví dụ sớm nhất, được thiết kế đặc biệt cho SNES. Chúng kết nối giữa băng game và console, chặn dữ liệu RAM và lưu trữ nó trong bộ nhớ tạm thời. Chỉ với một nút nhấn, người chơi có thể đóng băng tiến trình của mình và tải lại sau. Tuy nhiên, những thiết bị này có những hạn chế, chẳng hạn như nguy cơ hỏng tệp lưu, thời lượng pin giữ liệu ngắn, và các vấn đề tương thích với một số game nhất định.
Mặc dù có những thiếu sót, các thiết bị lưu game là một trong những thiết bị tiêu dùng sớm nhất giới thiệu tính năng save state trên console và mở đường cho các save state hiện đại trong các trình giả lập và flash cart. Sự tồn tại của chúng đã chứng minh rằng ngay cả trong kỷ nguyên băng game, người chơi vẫn mong muốn kiểm soát nhiều hơn quá trình chơi của mình, một tính năng sau này trở nên thiết yếu để bảo tồn và chơi lại các game cổ điển.
Di sản của các phụ kiện game retro
Sự khéo léo của những phụ kiện game retro này đã định hình lại cách người chơi tương tác với các tựa game yêu thích của họ. Máy sao chép đĩa đã mở đường cho công tác bảo tồn game, thiết bị cheat mang đến cho người chơi những cách thử nghiệm mới, và các adapter giúp phá bỏ rào cản khu vực. Nhiều thiết bị này hoạt động trong ranh giới pháp lý xám, nhưng tác động của chúng đến lịch sử ngành game là không thể phủ nhận.
Ngày nay, các phiên bản hiện đại tồn tại dưới dạng flash cart như SummerCart64 mã nguồn mở cho game N64, giả lập dựa trên phần mềm như Ryujinx cho Switch, và thậm chí cả các console chạy bằng FPGA như ModRetro Chromatic cho Game Boy. Tuy nhiên, đối với những người đam mê game retro, những bản “hack” phần cứng nguyên bản này vẫn là minh chứng cho sự sáng tạo và khéo léo của cộng đồng game thủ. Dù vì mục đích bảo tồn, nâng cao trải nghiệm, hay đơn giản chỉ để giải trí, những thiết bị này đã để lại dấu ấn lâu dài trong lịch sử game.