Vào những năm đầu thập niên 90, cụm từ “bản sao Doom” (Doom clone) không mang ý nghĩa tiêu cực. Ngược lại, đó là một danh hiệu danh giá – dấu hiệu cho thấy bạn đang cầm trong tay một tựa game đẫm máu, bùng nổ và cực kỳ vui nhộn. Đúng là Wolfenstein 3D đã ra đời trước và đặt nền móng, nhưng Doom? Đó mới là “Vụ Nổ Lớn” của thể loại game bắn súng góc nhìn thứ nhất (FPS). Dù không phải FPS đầu tiên, nhưng chắc chắn Doom là tựa game đầu tiên bùng nổ mạnh mẽ, định hình cả một kỷ nguyên. Trong nhiều năm sau đó, bất kỳ trò chơi nào dám đi theo con đường hành động nhanh, di chuyển ngang liên tục và bắn quái vật điên cuồng đều được gọi là “bản sao Doom”, dù hay hay dở.
Tuy nhiên, không phải tất cả các “bản sao Doom” đều chỉ là những phiên bản carbon copy đơn thuần. Một số trong số chúng đã tự khẳng định mình với phong cách, nội dung và tiếng nói riêng. Chúng thử nghiệm với thiết kế màn chơi, chiều sâu không gian, tông màu và cơ chế theo những cách khiến người chơi phải trầm trồ: “Đây là một điều khác biệt!” Những trò chơi này có thể về mặt cơ học khá tương đồng với Doom, nhưng chúng đã tạo ra lối đi riêng trong thể loại nhờ một đặc điểm độc đáo và cắm lá cờ của mình, đứng vững trong cái bóng của “người khổng lồ xanh từ Sao Hỏa”.
6. Wolfenstein 3D: Nền Móng Vững Chắc Cho Thể Loại FPS
Kẻ Khai Sinh Thể Loại Bắn Súng Góc Nhìn Thứ Nhất Đã Đặt Nền Móng
Hãy bắt đầu với cha đẻ của sự hỗn loạn trong game FPS. Trước khi có Doom, đã có Wolfenstein 3D – trò chơi đã đặt nền móng và định hình thể loại này. Nó không có khả năng ngắm bắn dọc hay hiệu ứng ánh sáng phức tạp, nhưng Wolf 3D chưa bao giờ cần những thứ đó. Nó có tốc độ, súng ống, những hành lang mê cung, khu vực bí mật chứa đầy kho báu và vũ khí, cùng những tên lính Đức Quốc xã đồ họa pixel cầu xin những viên đạn. Wolf 3D là trò chơi đã khiến việc di chuyển ngang (strafing) trở thành phản xạ thứ hai của cả một thế hệ game thủ – nếu bạn ngừng di chuyển, bạn đã chết.
Mặc dù về mặt kỹ thuật thô sơ hơn Doom, Wolf 3D vẫn mang tính cách mạng. Đây là lần đầu tiên chúng ta thấy các sprite 2D có thể trông và cảm giác hiệu quả đến mức nào trong không gian 3D, và lối chơi “chạy nhanh, bắn nhanh hơn” đã ra đời ngay tại đó. Nhiều người vẫn còn nhớ lần đầu tiên mở một bức tường bí mật theo hướng dẫn của bạn bè. Âm thanh “clunk” đặc trưng của đá, đi kèm với cảm giác phấn khích khi tìm thấy một kho đạn ẩn. Wolfenstein 3D có thể không có lượng fan cuồng như Doom một năm rưỡi sau đó, nhưng nó đã giành được vị thế của mình bằng cách tiên phong. Không có Wolf, không có Doom – không cần bàn cãi.
Giao diện game Wolfenstein 3D với góc nhìn thứ nhất, hiển thị nhân vật chính và kẻ thù Đức Quốc xã trong hành lang mê cung
5. Powerslave Trên Sega Saturn: “Bản Sao” Phá Vỡ Giới Hạn
Một Metroidvania Trước Cả Khi Khái Niệm Này Ra Đời
Có hai phiên bản của Powerslave (hoặc Exhumed, tùy thuộc vào nơi bạn chơi). Phiên bản PC/DOS tiêu chuẩn, về cơ bản, là một bản sao Doom thông thường với lớp vỏ sa mạc. Mặt khác, phiên bản Sega Saturn lại là một thứ hoàn toàn khác biệt. Các đền thờ Ai Cập cổ đại, những ngôi mộ rùng rợn, xác ướp và quái vật – tất cả được gói gọn trong một cấu trúc phi tuyến tính, nơi bạn nhận được các sức mạnh và kỹ năng mới qua quá trình chơi để quay lại và tiếp cận các khu vực bị khóa trước đó. Powerslave đã có những đặc điểm và yếu tố của Metroidvania trước khi thể loại này trở nên phổ biến.
Điều vẫn còn đáng kinh ngạc về trò chơi này là mức độ tham vọng của nó vào thời điểm đó (đặc biệt là bản port cho Sega Saturn). Nó được chiếu sáng đẹp mắt, tạo bầu không khí ấn tượng và đầy thách thức – việc mở khóa các khả năng mới mang lại cảm giác có ý nghĩa. Thay vì nhặt một chiếc thẻ khóa để mở cửa, bạn nhận được các sức mạnh làm thay đổi toàn bộ hệ thống di chuyển hoặc khám phá của mình. Ngày nay, PowerSlave Exhumed của Nightdive là phiên bản bạn nên chơi – một bản remaster hoàn chỉnh kết hợp những điểm tốt nhất của phiên bản Saturn và DOS thành một gói gọn gàng, hiện đại. Nếu bạn chưa từng chơi tựa game quý giá này, hãy trải nghiệm ngay lập tức – nếu có một trò chơi từ thời kỳ đó thực sự xứng đáng được làm lại, thì đó chính là PowerSlave.
Cảnh gameplay Powerslave Exhumed với nhân vật bắn quái vật trong một ngôi đền Ai Cập cổ đại đầy bí ẩn
4. Duke Nukem 3D: Bản Sao Vượt Trội Về Cơ Chế
Game Đã Làm Mọi Thứ Tương Tự Doom, Nhưng Với Phong Cách Vượt Trội
Duke Nukem 3D đã khiến “Thủy quân lục chiến Doom” trông giống một cậu bé ngoan đạo (trong một thời gian). Đây là trò chơi mà nhân vật chính toát lên cá tính và nhanh chóng trở thành một biểu tượng văn hóa đại chúng. Duke thô tục, tự tin và là một anh hùng hành động phóng đại đúng như những gì anh ta được tạo ra để châm biếm. Thế giới của anh ta là sự phản ánh của sự hỗn loạn đó – các câu lạc bộ thoát y, người ngoài hành tinh, quái vật đột biến và súng shotgun ẩn sau máy bán nước. Hồi nhỏ khi chơi trò này trên một chiếc PC cũ kỹ, tôi vẫn nhớ rõ mình đã lao tới tắt màn hình khi những cô gái nhảy múa ăn mặc hở hang xuất hiện… và sau đó bật lại khi “nguy hiểm” qua đi.
Tuy nhiên, Duke Nukem không chỉ có cá tính. Về mặt cơ học, trò chơi này chặt chẽ hơn Doom ở nhiều khía cạnh – có nhiều chiều sâu không gian hơn, nhiều tương tác hơn và chiều sâu chiến thuật hơn trong cách bạn tiếp cận các đấu trường. Jetpack, mìn laser kích hoạt bằng tia sáng và súng thu nhỏ trong trò chơi đã thêm một lớp hỗn loạn khiến mỗi cấp độ đều mang lại cảm giác mới mẻ. Gọi Duke Nukem là một “bản sao Doom” là một sự đánh giá thấp. Thay vào đó, nó là một cuộc nổi loạn toàn diện chống lại mọi thứ im lặng và nghiêm túc trong thể loại game bắn súng. Duke Nukem 3D đã lấy bản thiết kế của Doom, phun sơn graffiti lên đó, đốt cháy nó và dùng nó để châm điếu xì gà của mình.
Nhân vật Duke Nukem với kính râm và súng, đứng giữa một thành phố bị tàn phá bởi người ngoài hành tinh trong game Duke Nukem 3D
3. Rise of the Triad: Bản Sao Doom “Quái Dị” Có Chủ Đích
Game Biết Mình Là “Bản Sao” Và Phát Huy Điều Đó
Rise of the Triad mang lại cảm giác như một giấc mơ sốt lần đầu tiên tôi chơi bản remaster của nó trên DOS. Bạn chọn một trong năm đặc vụ khác nhau, mỗi người có chỉ số máu, tốc độ và sát thương riêng. Bạn chiến đấu với những kẻ thù là người được số hóa thay vì quái vật pixel – những kẻ thù này về cơ bản chỉ là các nhà phát triển đang cười và giả vờ bị thổi bay, gợi nhớ về thời điểm mà những hạn chế về ngân sách không thực sự quan trọng, và những người như Sam Lake chỉ cần cho mượn khuôn mặt của mình để làm nhân vật. Rise of the Triad có một cá tính riêng biệt, “bựa” và cảm giác như một bộ phim hành động “quá lố” nhồi nhét vào một đĩa mềm. Kỳ lạ, tham vọng và vui hơn rất nhiều so với những gì nó được phép làm, Rise of the Triad là một “bản sao Doom” thực thụ, nhưng nó lại được đón nhận nồng nhiệt vì quá đỗi vui nhộn.
Điều thực sự làm nên sự khác biệt của trò chơi này là nỗi ám ảnh của nó với điểm số và các vật phẩm tăng sức mạnh (power-ups). Bạn sẽ thu thập các token điểm bay lơ lửng trong khi né tránh các quả cầu lửa và biến kẻ thù thành từng mảnh, với mọi thứ trong game đều nổ tung đến mức bạn sẽ dần trở nên chai sạn với cảnh máu me. Bạn nổ tung. Chúng nổ tung. Ngay cả các linh mục trong game cũng nổ tung. Kết hợp điều đó với yếu tố chiều sâu không gian mà các nhà phát triển đã thêm vào, và bạn có một thứ gì đó khác biệt về cá tính so với Doom đến mức không thể bỏ qua. Nó có thể không đạt đến đỉnh cao văn hóa như những người bạn cùng thời, nhưng nó chắc chắn đã tạo ra một chỗ đứng riêng, và bản remaster Ludicrous Edition của nó là cách hoàn hảo để trải nghiệm nó ngày nay.
Giao diện game Rise of the Triad: Ludicrous Edition với nhân vật bắn những kẻ địch được số hóa trong môi trường đầy vật cản và vụ nổ
2. Heretic + Hexen: Cặp Đôi “Song Sát” Kỳ Ảo
Hexen Đặc Biệt Nổi Bật Với Lối Chơi Mới Lạ So Với Công Thức Doom
Cả hai trò chơi này đều không thể nhầm lẫn là Doom dưới lớp vỏ – cùng engine, cùng chuyển động nhanh, cùng nhà phát hành, và thậm chí cùng lối chơi “chạy và bắn” điên cuồng. Tuy nhiên, chúng đã thay thế cưa máy và súng shotgun bằng gậy phép, tia sét và những cuộn kinh cổ. Lấy bối cảnh trong một thế giới giả tưởng đen tối, Heretic đã mang công thức FPS tương tự Doom đến với những pháp sư điều khiển phép thuật, đẩy mọi thứ lên một tầm cao mới. Đặc biệt trong phần tiếp theo Hexen, bạn chọn từ ba lớp nhân vật có thể chơi được – chiến binh (fighter), tu sĩ (cleric) và pháp sư (mage) – mỗi lớp có vũ khí và cách tiếp cận riêng. Bạn có thể chọn giữ khoảng cách và niệm chú, hoặc lao vào tấn công trực diện với chùy và nắm đấm. Hoặc, bạn có thể tìm một điểm cân bằng ở lớp tu sĩ.
Tuy nhiên, thiết kế màn chơi của Hexen phức tạp hơn nhiều so với Doom. Bạn sẽ mở khóa các khu vực mới trong bản đồ cũ bằng các chìa khóa hoặc khả năng bạn có được sau nhiều giờ chơi, thay vì tìm và nhặt các thẻ khóa cho cánh cửa ngay tiếp theo. Chiến đấu trong trò chơi vẫn rất khốc liệt, nhưng trong Heretic, nó đi kèm với phép thuật và thánh tích. Đây là tiền thân của công thức “Souls-like”, chỉ là sớm hơn hai thập kỷ và kết hợp với một game bắn súng góc nhìn thứ nhất.
1. Blood: Tựa Game Build Engine Hay Nhất Mọi Thời Đại
Fresh Supply, Bản Remaster Tuyệt Vời Nhất Của Engine KEX
Không có gì bí mật khi Blood là “bản sao Doom” yêu thích của nhiều người, đồng thời cũng là một trong những game DOS được đánh giá cao. Không, không chỉ vì hàng xô máu me và phong cách kinh dị “campy” của nó – đó là nhờ màn hóa thân khó quên của Caleb do Stephan Weyte lồng tiếng. Caleb là một nhân vật thức dậy sau hàng thế kỷ với sự trả thù chống lại một con quỷ đã lừa anh ta lãnh đạo một giáo phái rồi phản bội anh. Giờ đây, anh ta tràn ngập những câu thoại “một liner” mà chỉ riêng anh ta mới cười. Hãy nghĩ đến Ash từ Evil Dead, nhưng độc ác hơn, là xác sống và có khiếu hài hước bệnh hoạn – Blood biết mình thật lố bịch, và nó đắm chìm trong điều đó.
Về mặt cơ học, Blood đã làm mọi thứ đúng đắn. Vũ khí điên rồ – súng pháo sáng, những que thuốc nổ không ngừng, một con búp bê voodoo và một cái đinh ba khi bạn muốn đối đầu gần gũi với quỷ và những kẻ cuồng tín. Kẻ thù nhanh, ồn ào và đông đảo, và thiết kế màn chơi đầy sáng tạo, đậm chất không khí. Và giờ đây, nhờ bản remaster tuyệt vời của Nightdive, Fresh Supply, không có lý do gì để bỏ lỡ nó. Đó là cách tốt nhất để chơi một trong những trò chơi Build-engine hay nhất từng được tạo ra. Trong số tất cả các bản remaster mà chúng ta đã nhận được cho các tựa game FPS kinh điển, đây là bản đã “hạ cánh” thành công nhất.
Nhân vật Caleb từ Blood: Fresh Supply cầm súng trong một môi trường u ám, đầy rẫy quái vật và máu me
Những “Bản Sao” Này Đã Vượt Qua Thử Thách Của Thời Gian
Hầu hết các “bản sao Doom” đều bị lãng quên theo thời gian, và có lý do chính đáng cho điều đó. Các tựa game như CyberMage, TekWar, Blake Stone và Corridor 7 đã cố gắng kiếm tiền từ công thức của Doom, nhưng thiếu đi linh hồn, phong cách hoặc khả năng tồn tại. Mặt khác, những trò chơi như Blood và PowerSlave đã tự tạo ra bản sắc riêng, tìm thấy lượng khán giả trung thành và vượt qua thử thách của thời gian.
Nếu bạn định quay trở lại kỷ nguyên của các “bản sao Doom”, hãy bắt đầu với những cái tên kể trên. Chúng không chỉ đơn thuần là “bản sao” đâu – hãy gọi chúng là… những người “huyết thống”, những huyền thoại theo đúng nghĩa của chúng. Hãy khám phá và cảm nhận giá trị của những tựa game FPS kinh điển này để thấy được sự sáng tạo không ngừng nghỉ của ngành công nghiệp game!